Oorspronkelijke tekst in HTML formaat:

woord Evelyne Coussens beeld Johan Martens

Stichting Logos verzoent mens en robot met muziek

Niets is zo menselijk als een machine

"We veroorzaken hier soms ongelukken, ja"; lacht Godfried-Willem Raes, wanneer wij met open mond de gigantische tetraeder uit inox bewonderen die in de Bomastraat Stichting Logos huisvest. Mensen die nietsvermoedend de straat inrijden gaan plots op de rem staan. Stichting Logos houdt zich al veertig jaar bezig met professionele experimentele muziek, en zijn stichter - met pijp en wilde grijze haren - is minstens even excentriek als zijn uitvalsbasis.

Raes, musicoloog en filosoof, heeft het gebouw mede met eigen handen opgetrokken. "Ik heb een paar dagen in fabrieken gewerkt om lastechnieken te leren. Ik ben een selfmade-man, ja. (lacht) Een tetraeder is akoestisch gezien perfect, bovendien zit er een leuke filosofische extra aan: alle hoeken zijn zestig graden, waardoor er geen enkele lijn evenwijdig loopt - dit gebouw is met andere woorden volstrekt eindig. Hier huist geen oneindige god: dit is een fundamenteel atheistisch gebouw." Binnenin de tetraeder staan een veertigtal muziekrobots waarin je instrumenten herkent als een piano of een bombardon, maar de machines worden elektronisch aangestuurd. Vreemd futuristisch voor een stichting die haar wortels heeft in de woelige jaren zestig.

Godfried-Willem Raes: ‘In 1968 heb ik m’n eerste elektronische muziekinstrumenten gemaakt, vanuit het verlangen muziek te maken die nog nooit eerder gespeeld was. Ik had een studentenclubje rond mij verzameld en in het elan van 68 werd dat een heuse beweging, die zich inspande voor muzikale creativiteit, tegen de reproductie, de massaconsumptie, het commerciÎle circuit.’

@VRAAG:Zijn je instrumenten ook filosofische creaties?

@BODY:‘Ik heb de wereld altijd volledig willen kennen. Als kind gooide ik machientjes open om tot de laatste vijs te bestuderen wat er in die gesloten dozen zat - ik wilde het mysterie ontraadselen. Al mijn robotten zijn dan ook ‘naakt’, leesbaar: je kunt de draadjes, schakelingen en mechaniekjes zien werken. Want ik vertrek vanuit de idee dat de wereld en de muziek maakbaar zijn.’

@VRAAG:Gaat zo de magie van de muziek niet verloren?

@BODY:'Neen, want ook machines zijn mysterieus en onvoorspelbaar, ook al zijn ze computergestuurd. Er zit wrijving op, inertie, en daardoor falen ze soms: ze verliezen ze hun tempo, slaan een hamertje mis. Ze zijn nooit perfect. Dat zorgt ervoor dat je nooit een stuk twee keer precies gelijk kunt horen, zelfs al speel je een computerbestandje af.’

@TTITEL:Onzichtbaar instrument

@VRAAG:Het robotorkest figureert onder de naam ‘M&M’ - Mens & Machine’. Maar heeft de mens wel een rol in deze creaties?

@BODY:'Natuurlijk! Vergeet niet dat er niets zo menselijk is als een machine, aangezien de mens het enige wezen is dat machines maakt. Kindjes maken doet ook elk dier, maar machines zijn een bij uitstek menselijk product. De angst voor de machine - dat die ons zal overheersen - is een overblijfsel uit de joods-christelijke traditie: het scheppen is een privilege van God, als je het schendt zal je gestraft worden! Het feit dat de mens zelf zou scheppen is een taboe. Ik ken die angst of schuld niet. Stel je voor dat ik zou beginnen denken dat mijn instrumenten mij zullen domineren - dat is toch <I>way out<I>! <I>(lacht)<I> Voor mij is het simpel. Muziek heeft voor een deel te maken met ambachtelijkheid. Je moet jaren studeren voor je iets uit zo’n viool krijgt, en als je niet dagelijks blijft spelen verlies je je kunst. Maar is de techniciteit wel datgene waar het in de eerste plaats om gaat? Of gaat het om datgene wat we met de muziek willen uitdrukken? Als we de techniek nu eens delegeren naar de machines, kunnen we meer tijd en energie besteden aan wat werkelijk telt: muziek maken.’

@VRAAG:Heb je daarom ook een ‘onzichtbaar instrument’ ontworpen?

@BODY:'Ja. Dankzij het onzichtbaar instrument kan ik alle instrumenten bespelen, zonder de techniek te hoeven leren. Een sonar registreert m’n bewegingen, de snelheid waarmee ik beweeg, de lichaamsoppervlakte die ik gebruik. Met die informatie stuurt het systeem om het even welk instrument uit het orkest aan. Zo kan ik eender welk instrument bespelen met dezelfde motoriek. En ik behoud de fysieke ervaring van het muziek maken.’

@VRAAG:Het eerstvolgende concert combineert het M&M-orkest met tangodansers. Hoezo?

@BODY:'Ik ben een fervent tangodanser, mijn partner ook. Ik vind het een interessant genre dat een grote verleiding bevat, en muzikaal gezien biedt het enorme mogelijkheden. Ik kan er dankzij het onzichtbare instrument bijvoorbeeld voor zorgen dat het robotorkest mij volgt: ik dans een tango, aan de hand van het ritme, de intensiteit, de grootte van mijn bewegingen speelt het orkest aangepaste muziek. Als ik een grote zwaai maak spelen er meerdere instrumenten mee, sta ik plots stil stoppen de robotten met spelen.’

@TITEL:escapisme

@VRAAG:Ambachtelijkheid is <I>passÈ<I>, toch hangt op je instrumenten een koperen plaatje: ‘me fecit Godfried-Willem Raes’. Anachronistisch?

@BODY:<I>(lacht)<I> 'Ja, dat is een knipoog natuurlijk. Die plaatjes werden vroeger op instrumenten aangebracht om het ‘auteurschap’ te vrijwaren. Ik heb deze instrumenten ontworpen en gebouwd, ik neem er dus ook de verantwoordelijkheid van op. Maar het is een grapje, uiteraard.’

@VRAAG:Ben je als avant-garde muzikant dan ook bezig met zaken als MySpace en Second Life?

@BODY:'Neen, ik vind die virtuele ontwikkelingen oninteressant en zelfs gevaarlijk. Het zijn volkomen escapistische schijnwerelden die geen greintje realiteit bevatten. Ik heb ook nooit in mijn leven een televisie gehad, nooit computerspelletjes gespeeld. Mensen die denken dat ze op tv iets zien zien dat door de ogen van een ander. Je stelt je voor dat je naar een orkest luistert, maar je hoort een opname. Dat is tweedehandskijken en -luisteren. Ik probeer de muziek haar realiteit terug te geven. Wat er op een schermpje of schijfje gebeurt interesseert me geen moer.’

@VRAAG:Zijn de cd’s van Logos daarom vrij te downloaden?

@BODY:‘Dat is eerder een oude mei ’68-gedachte. Ik geloof dat informatie per definitie niet iemands bezit kan zijn. Je kunt er de term ‘eigendom’ niet op toepassen - het kopiÎren van informatie is de meest wezenlijke eigenschap van de menselijke cultuur. Wat doen we anders op de scholen? Informatie is een collectief goed van een gemeenschap. In die zin zet ik alles op internet. Mijn machines zijn vrij van patent, alles kan gebruikt en nagebouwd worden. De werkelijkheid bestaat er voor muzikanten toch niet in om hun product te verkopen op een schijfje? Cd’s zijn louter instrumenteel, het is propaganda. Het gaat erom muzikant te zijn, op een podium te staan, mensen te overtuigen.’

@BODYINFO:<I>Experimental Tango: M&M Orchestra<I>, op do 19 juni om 20u in de Logos Tetraeder, Bomastraat 26-28, 9000 Gent. Info: 09/223.80.89, www.logosfoundation.org.