FAUVISME en EXPRESSIONISME

Studeer in:
Amy Dempsey, Encyclopedie van de Moderne Kunst, Stijlen - Scholen - Stromingen, Waanders Uitgevers, 2002 ISBN 90-400-90300, p.66-77 & p.94-97
David BRITT (red.), Moderne Kunst, Van Impressionisme tot Postmodernisme, Atrium, 1994, blz 109 -157
of in een ander degelijk handboek

Fauvisme:

Voornaamste vertegenwoordigers:

Henri Matisse
Andre Derain
Kees Van Dongen
Maurice de Vlaminck
Raoul Dufy

Georges Rouault

Hoofdkenmerken fauvisme: Vormvereenvoudiging, grote kleurvlakken, felle kleurconstrasten, zwarte contourlijnen

In 1905 gaat de eerste groepstentoonstelling van deze Franse schilders door in het Salon d'Automne de Paris en verwekt meteen schandaal. De kunstcriticus Louis Vauxcelles gebruikt de term "les fauves" ("de wilde dieren"), wat hen de bijnaam "Fauvisten" oplevert. Bij deze eerste groep zijn o.a. Henri Matisse, Andre Derain, Albert Marquet, Georges Rouault, Maurice de Vlaminck en Kees van Dongen, die op dat moment zijn studio in de Bateau-Lavoir heeft en Pablo Picasso's buur is.
Pas een jaar later sluit ook Raoul Dufy zich aan bij deze Fauvisten.

Aanvankelijk schilderen de meesten van hen nog in impressionistische stijl. Maar tegen 1905 keren zij dit vocabularium de rug toe en gebruiken zij felle, contrasterende kleuren in grote kleurvlakken. Vaak zijn hun figuren met zware, zwarte contourlijnen afgebakend, wat de dieptewerking en dus de illusie van een derde dimensie vanzelfsprekend grotendeel teniet doet. Kees van Dongen was een van de eersten die deze stap zet en hij blijft ook zeer lang zo schilderen. In 1908 wordt hij zelfs lid van de Duitse expressionistische groep "Die Bruecke" (de Brug).

Henri Matisse tekent zich reeds vlug af als de woordvoerder en de voorman van de Fauvisten. Vier jaar na het Herfstsalon in Parijs formuleert hij in 1909 zijn credo: "Waar ik van droom is een soort evenwicht, van puurheid en sereniteit zonder zware of deprimerende thema's, een kunst die voor elke werker van de geest, of het nu een zakenman of een schrijver is, een soort rustgevende invloed betekent, een soort mentale kalmering, zoiets als een goede leunstoel waarin men uitrust van een zware dag."

Matisse blijft zijn leven lang kunst maken die schoonheid uitstraalt. Toen hij, oud geworden, niet langer kon schilderen, stapte hij over op het maken van grote, al dan niet abstrakte collages (vnl. jaren '50) in felle kleuren: zijn zgn. "gouaches decoupees" . Uit die periode dateren volgende uitspraken: "Ik vraag me niet langer af of en hoelang mijn werk na mijn dood zal standhouden." "De betekenis van wat ik schep, is gelegen in het feit dat ik het creeer, in de vreugde dat het werk mij schenkt. Mijn werk? Mijn spel. Ik speel en vervul mezelf al spelend; en moet het spel de speler overleven? De puurste speler is het kind, omdat het 1 is met het spel. Ook ik speel, met de schaar, als een kind, en ik vraag me evenmin als het kind af, wat er van het spel zal worden, dat mij zoveel heerlijke uren schenkt."

De meest extreme eend in de fauvistische bijt is Maurice de Vlaminck. In 1901 leert hij het werk van Vincent Van Gogh kennen en dit beinvloedt hem grondig, wat kleur en schilderstijl betreft. Hij gebruikt een zeer grove verftoets enis de meest "fauvistische" van alle "fauves". Van hem is de uitspraak "Met mijn kobalten en vermiljoenen wil ik de Ecole des Beaux Arts uitbranden."

interessante link


Het Duits expressionisme:

Hoofdkenmerken Duits expressionisme: ongeremde gevoelsexpressie, niet beschrijvend kleurgebruik, vervormingen, vaak angstexpressie, pessimisme, collectieve gevoelens

Die Bruecke 1905 Dresden: een brug naar de toekomst

Voornaamste vertegenwoordigers:

Kirchner
Heckel
Schmidt-Rottluff
Nolde
Pechstein
Mueller

 

link 3

***

Der Blaue Reiter 1911 Muenchen

Voornaamste vertegenwoordigers: zoektocht naar spiritualiteit verbindt de leden

Kandinsky
Marc
Klee
Jawlensky
Macke

 

link 7

***

Der Sturm 1910 Berlijn / Wenen: was zowel tijdschrift, kunstbeweging, galerie�

Voornaamste vertegenwoordigers:

Kokoschka
Schiele (aansluitend bij de individuele gevoelsexpressie, die de 19de e. romantiek kenmerkte)
Feininger (vertoont sterk kubistische, orfistische kenmerken)

***

DER BLAUE REITER:

Fragmenten uit:

Wassily Kandinsky: "Ueber das Geistige in der Kunst" 1912

("Over het Spirituele in de Kunst")

___________________________________________________________

Elk kunstwerk is een kind van zijn tijd, en zeer dikwijls, de moeder van onze gevoelens.

Iedere periode van een beschaving creeert een kunst die haar eigen is en die men nooit zal zien herboren worden. Pogen principes van de kunst van voorbije eeuwen te doen herleven kan slechts leiden tot een productie van doodgeboren werken.

(...) Werken die zo ontstaan zijn, missen voor altijd een ziel. Dergelijke imitatie lijkt op deze van apen. Wat het uiterlijke betreft zijn de bewegingen van een aap gelijk aan deze van een mens: de aap zet zich en houdt een boek voor de neus, bladert er zeer ernstig in. Maar deze mimiek heeft geenenkele betekenis.

Er bestaat een andere analogie tussen kunstvormen, die gebaseerd zijn op een fundamentele noodzaak. De gelijkenis van morele en spirituele tendenzen van een ganse periode (...)

Zo is, deels althans, onze sympathie ontstaan, en ons begrip voor de primitieven. Zoals wij zijn deze zuivere kunstenaars in hun werk enkel gebonden door de innerlijke essentie, iedere toevalligheid op die manier eliminerend.

Dit punt van innerlijk contact, ondanks zijn belangrijkheid, is slechts een punt. Na een lange materialistische periode, waaruit onze geest nu ontwaakt, is zij vol kiemen wanhoop en ongeloof, klaar om te verzinken in het niets. De verpletterende onderdrukking van de materialistische leerstellingen maakten van het leven van het universum een tevergeefse en misprijzende grap, en het is nog niet voorbij. De geest die nu ontwaakt is nog onder de indruk van deze nachtmerrie. Een klein lichend punt in een enorme zwarte cirkel.

Deze twijfel en pijn, ontstaan door de materialistische filosofie onderscheidt onze ziel van deze der primitieven.

(...) De toeschouwer vandaag de dag zoekt in een kunstwerk of een simpele imitatie van de natuur, die voor practische doeleinden kan dienen (bv. het portret in zijn meest banale betekenis), of een imitatie van de natuur die overeenstemt met een zekere interpretatie (de impressionistische schilderkunst).

De hedendaagse schilder bevindt zich in een totaal nieuwe situatie. De schilderkunst reikt nu verder dan de enge afhankelijkheid van de natuur. Indien we er ons vanaf vandaag zouden op toeleggen alle banden met de natuur te verbreken, indien we er ons zouden van losscheuren zonder twijfel, zonder mogelijke terugkeer achterwaarts, indien we er ons zouden mee tevreden stellen enkel zuivere kleuren te combineren met een vrij uitgevonden vorm, dan zouden de werken die we creeren ornamenteel, en geometrisch zijn, op het eerste zicht weinig verschillend van een das of een tapijt. Spijts alle pretenties van de pure estheten en van hen die in de natuur voor alles enkel schoonheid zoeken, is de schoonheid van kleur en vorm in de kunst geen doel op zich. Wij zijn nog niet ver genoeg gevorderd in de schilderkunst, om reeds diep onder de indruk te zijn door een compositie van totaal vrije vorm en kleur.

Zonder twijfel zou zich wel een zenuwachtige trilling voordoen. Toch heeft de menselijke geest een steeds sneller ritme aangenomen (...) We kunnen met zekerheid zeggen dat nog slechts weinig tijd ons scheidt van de zuivere compositie.

Indien we even een blik werpen op een palet vol kleuren, dan krijgen we een dubbel effekt:

1) vanuit een zuiver fysisch standpunt wordt het oog de kleur gewaar

2) deze activiteit wordt gedubbeld door een tweede psychische activiteit. De kleur verwekt een psychische triling. En zijn oppervlakkig fysisch effekt is feitelijk niets anders dan de stem die ertoe strekt de ziel te bereiken.

***

EXPRESSIONISME: voorbeelden van hun werken

Enkele VOORLOPERS: o.a.

Vincent Van Gogh

Zelfportret
Kerk van Auvers
1890 Dr. Gachet's tuin

 

Edvard Munch
1885 De Schreeuw (houtsnede)
1895-1902 Madonna (litho)
1896 Avond/ Melancholie

Paul Gauguin

1889 Gele Christus
1902 Barbaarse verhalen

FRANS FAUVISME bv.

Henri Matisse

1905 De Groene Streep
1905 Open raam te Collioure
1906 Luxury I
1910 Stilleven met geranium
1917 Blauw Naakt
1951 Ontwerp voor boekomslag

Andre Derain

1906 Vrouw in hemd
1905 Seine te Pecq

Kees Van Dongen

1904 - 1905 De Speech

Maurice De Vlaminck

1900 De Bartoog

Raoul Dufy

1906 Reklameborden te Trouville

Georges Rouault

Het heilige aanschijn
1905 Bal Tabarin (waterverf en pastel)
Versailles: de fontein (idem)

.

Afzonderlijke INDIVIDUEN die in hun werk fauvistische kenmerken vertonen, o.a.:
    - Robert Delaunay 1909 Zelfportret (Orfisme)
    - Albert Marquet 1904-1905 Matisse die een naakt schildert in Henri Manguin's studio
    - Matthew Smith 1916 Naakt / Fitzroy Street, nr 1

Duits Expressionisme:

Die Bruecke 1905 Dresden:

Ernst Ludwig Kirchner
1913 Poster voor "Die Bruecke"
1906 Ochtend aan het meer
1911 Halfnaakte vrouw met hoed
1913 Vijf vrouwen in de straat
Erich Heckel		

1909		Naakt    op de sofa			
1907		Baksteenbouw
1917		Zelfportret 
1918        Zelfportret (kleurhoutsnede)
Karl Schmidt-Rottluff	

1910		Pauze    in de studio			
1911		Noors    Landschap
1913        Zomer
E. Nolde			

1909		Laatste    Avondmaal 
1910        Kristus tussen de Kinderen
1910       Dans rond het gouden kalf
1910        idem (andere reproduktie)
Max Pechstein

1911		Naakt in een tent

Otto Mueller		

1922 (ca)	Twee meisjes in het gras/riet (tempera)

 

DER BLAUE REITER 1911 Muenchen

Wassily Kandinsky

- 1910 Kerk in Murnau
- 1911 Omslagontwerp Almenak (enige nummer van het jaarboek)
- Lyrisch
- 1914 Op de rand van de stad
- Grote studie

 

Paul Klee

- 1915 De Foehnwind in de Marcs' tuin
- 1920 Ritmisch bomenlandschap (olieverf op karton)
- 1922 Kontakt tussen twee musici
- 1922 De Tsjilpmachine (aquarel en olieverftekening)
- 1923 Bouwkunst - geel/violet opeengestapelde kubussen (olie op karton)
- 1924 Toneelmasker (olie op linnen)
- 1927 Grenzen aan het verstand (olie en aquarel op linnen)
- 1928 "43" (aquarel op gipsplaat)
- 1937 Revolutie van het Viaduct (olieverf op karton)
- 1938 Insula dulcamara (olieverf op krantenpapier)
- 1938 In tweeen hakken van de slang (aquarel op jute met krijtondergron)

Franz Marc

-1911 Blauw Paard I
- 1912 Tijger
- 1913 Toren Blauwe Paarden
- 1913-14 Het Schaap- Herten in woud II

- Tyrol- 1914 Figuren in strijd

Alexei von Jawlensky

-1907 Middellandse zeekust

- 1909 Pioenen

August Macke

- 1913 Vrouw in groene jas
- 1914 Meisjes onder de bomen

 

DER STURM 1910 Wenen / Berlijn

Lyonel Feininger

- 1912 Fietsers
- 1916 Zirchow V

 

Max Beckmann

-1918-19 Nacht

 

Egon Schiele

- 1910 Zelfportret
- 1910 Dame met hoed
- 1910 Meisje

- 1912 Voor mijn kunst en mijn geliefden zal ik alles dragen (potlood en waterverf)

- 1913 De jonge vrouw
- 1913 Verstrengeld liggend paar
- 1914 Zittende vrouw met linker hand in haar
- 1914 Vrouw met geel omhulsel
- 1915 Twee modellen die in elkaar verstrengeld liggen
- 1917 Naar links gedraaid vrouwelijk naakt
- 1917 Zelfportret
- 1918 Portret van Paris von Guetersloh

Oskar Kokoschka

- 1908 Tragedie van de mens
- De vluchtelingen
- 1914 Bruid van de Wind / Storm

 

* * *

ga naar futurisme

ga verder naar kubisme

ga verder naar tentoonstelling zelfportretten in de 1e helft van de 20e eeuw

keer terug naar de inleiding of naar de inhoudstafel